ΥΔΡΟΓΟΝΟ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ 2013

H ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ 
 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ,
 ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

Σεπτέμβριος 2013
ΣΕΙΡΑ: ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΓΕΤ στο πλαίσιο της διαμόρφωσης στρατηγικής RIS3 2014-2020


  • ΥΔΡΟΓΟΝΟ Γενικές πληροφορίες:

 O όρος “οικονομία υδρογόνου” εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1973 και εννοεί τη χρήση του Η2 προς πλήρη ή τουλάχιστον σημαντική αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων. (15) Σημαντικές είναι οι ιδιότητες του υδρογόνου ως καυσίμου. Σε αυτό το πλαίσιο, το Η2 είναι φορέας ενέργειας και όχι πρωτογενής πηγή. Αρα μπορεί να αξιοποιηθεί ως καύσιμο με την προϋπόθεση ότι θα έχει αποθηκευτεί πρώτα σε αυτό ενέργεια με τη χρήση κατάλληλης τεχνολογίας. H βασική του ιδιότητα ως καυσίμου που το καθιστά συμφέρουσα λύση για την οικολογική πλευρά του ενεργειακού προβλήματος είναι πως η καύση του είναι καθαρή. Επίσης αποτελεί το στοιχείο με το μεγαλύτερο ενεργειακό περιεχόμενο ανά μονάδα βάρους σε σχέση με τα υπόλοιπα καύσιμα. Αρα όταν η ενέργεια που αποθηκεύεται στο υδρογόνο προέρχεται από ΑΠΕ, δεν παράγονται επιβλαβείς ρύποι. Στην περίπτωση που συνδυάζεται με συμβατικά καύσιμα, οι ρύποι απλά περιορίζονται. Παρά το γεγονός πως το υδρογόνο δεν χρησιμοποιείται παρά περιορισμένα και σε πιλοτικό στάδιο για ενεργειακούς λόγους, υπάρχει υποδομή για την παραγωγή του. Η οικονομικότερη μέθοδος και η πλέον διαδεδομένη είναι η παρασκευή του από φυσικό αέριο. Διεργασίες, βασιζόμενες σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που μπορούν να οδηγήσουν σε παραγωγή υδρογόνου είναι η αεριοποίηση και πυρόληση της βιομάζας, 50 και η ηλεκτρολυτική, θερμοχημική διάσπαση του νερού. Το σημαντικότερο «κομμάτι» της αλυσίδας ενεργειακής εκμετάλλευσης του υδρογόνου είναι οι κυψέλες καυσίμου που μετατρέπουν το υδρογόνο σε ηλεκτρική ενέργεια και θερμότητα. Στην παρούσα χρονική στιγμή διεξάγονται έρευνες για βελτίωση και ανάπτυξη της τεχνολογίας τους, ώστε να αξιοποιηθούν στο μέλλον και εμπορικά εφ΄όσον εδραιωθεί η χρήση του υδρογόνου.
Η αγορά: 
Η τεχνολογία που επιτρέπει την ενεργειακή χρήση του υδρογόνου είναι στο στάδιο της ανάπτυξης ενώ η εμπορική της αξιοποίηση είναι σε εμβρυϊκό στάδιο. Στη διαδικασία ανάπτυξης της τεχνολογίας υδρογόνου και εμπορικής χρήσης του συμμετέχουν κράτη, πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα και κυρίως επιχειρήσεις. Ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι το υδρογόνο δεν εισέρχεται στην αγορά ως ένα νέο καύσιμο που προωθείται από μία νέα εταιρεία, αλλά εισάγεται πιλοτικά σε κάποιες εφαρμογές του (όπως στα μέσα μαζικής μεταφοράς) ως το αντικείμενο ενός σχεδίου στο οποίο συμμετέχουν αρκετοί φορείς. Παρά τα όποια προβλήματα οι εφαρμογές του υδρογόνου φεύγουν από τα εργαστήρια και εισέρχονται στην αγορά σε δύο άξονες:
 Προγράμματα εισαγωγής της τεχνολογίας υδρογόνου στις μεταφορές. (συνήθως με συνεργασία κυβερνήσεων, τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεων ενέργειας, αυτοκινητοβιομηχανιών κλπ)
 Ανάπτυξη μικροεφαρμογών όπου οι κυψέλες καυσίμου αντικαθιστούν μπαταρίες (φορητοί υπολογιστές, ηλεκτρικές συσκευές, τηλεκατευθυνόμενα κλπ.)
 Ο ρόλος του κράτους σε αυτή τη φάση είναι ιδιαίτερα σημαντικός: 
ο σχεδιασμός για το ενεργειακό μέλλον γίνεται σε επίπεδο κυβερνήσεων και είναι σημαντική η οικονομική υποστήριξη στους πρωτοπόρους του κλάδου, αφού τα προϊόντα που αναπτύσσουν οι εταιρείες εισάγονται πιλοτικά στην αγορά και είναι λογικό να απουσιάζουν οι οικονομίες κλίμακας που επιφέρει η μαζική παραγωγή. Για να γίνει κατανοητή η δομή μιας οικονομίας βασισμένης στο υδρογόνο θα πρέπει να αναλυθεί η διαδικασία ενεργειακής εκμετάλλευσής του που αποτελείται από 3 στάδια: Παραγωγή, Αποθήκευση, Μετατροπή. 
Αρα η αλυσίδα εκμετάλλευσης του υδρογόνου ξεκινάει με την παραγωγή του (που γίνεται με τη χρήση κάποιας πρωτογενούς μορφής ενέργειας) ακολουθεί η φάση αποθήκευσής του (ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί την επιθυμητή χρονική στιγμή) και ακολουθεί η φάση της διανομής του στα σημεία που θα αξιοποιηθεί και τέλος η μετατροπή της ενέργειάς του σε μορφή χρήσιμη για τον άνθρωπο. Προβλήματα Η μετάβαση στην οικονομία υδρογόνου, πέρα από πολιτικές αποφάσεις, απαιτεί την αντιμετώπιση διάφορων τεχνικοοικονομικών θεμάτων. Ουσιαστικά σε κάθε ένα από τα στάδια της αλυσίδας εκμετάλλευσης του υδρογόνου υπάρχουν προβλήματα που προσπαθεί να λύσει η επιστημονική κοινότητα. Τα σημαντικότερα να είναι τα ακόλουθα: Επειδή το υδρογόνο είναι το ελαφρύτερο στοιχείο η συμπίεσή του σε μια δεξαμενή είναι δυσχερής: π.χ.για το ίδιο ποσό ενέργειας απαιτεί τετραπλάσιο αποθηκευτικό χώρο από τη βενζίνη. Αυτό αποτελεί εμπόδιο για την αποθήκευσή του και κατά συνέπεια στην προσπάθεια αξιοποίησής του στις μεταφορές μειώνει την αυτονομία των οχημάτων. Θα πρέπει να αντικατασταθεί μεγάλο μέρος της υποδομής (εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, δίκτυο διανομής ενέργειας, στόλος αυτοκινήτων) 51 που χρησιμοποιεί την ενέργεια με τη μορφή που παράγεται σήμερα.Τα επιμέρους τμήματα του δικτύου υποδομής (σημεία παραγωγής, δίκτυο μεταφοράς, μονάδες μετατροπής σε άλλες μορφές ενέργειας) θα πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους και να λειτουργούν με εύρωστο τρόπο, αντίστοιχο με το υφιστάμενο δίκτυο φυσικών καυσίμων και ηλεκτρισμού. Το υδρογόνο ως ενεργειακός φορέας θα πρέπει να είναι σε θέση να αποδείξει ότι είναι οικονομικά ανταγωνιστικός. Αν και το υδρογόνο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις μεταφορές, στην παραγωγή ηλεκτρισμού και στα καταναλωτικά ηλεκτρονικά, στην παρούσα στιγμή, δεν μπορεί να συναγωνιστεί σε ζητήματα κόστους, αποδοτικότητας και αξιοπιστίας τις συμβατικές τεχνολογίες και να τις αντικαταστήσει σταδιακά. Οπως έχει αναφερθεί η εκμετάλλευση του υδρογόνου βασίζεται στην τεχνολογία των κυψελών καυσίμου. Τα βασικά τους προβλήματα είναι ωστόσο η υψηλή τιμή τους και η αξιοπιστία τους. Η επίλυση αυτών των προβλημάτων απαιτεί πρόοδο στην τεχνολογία των νανοϋλικών. Επίσης σε ό,τι αφορά στην παραγωγή του υδρογόνου η οικονομικότερη λύση είναι η χρήση του φυσικού αερίου. Αυτό όμως σημαίνει ότι η οικονομικότερη λύση μετριάζει τα θετικά αποτελέσματα της τεχνολογίας του υδρογόνου, αφού χρησιμοποιεί ρυπογόνο και περιορισμένη πηγή ενέργειας. Πλεονεκτή ματα/ Προοπτικές Είναι επαρκές ως καύσιμο αφού έχει υψηλό ενεργειακό περιεχόμενο. Η τεχνολογία των κυψελών καυσίμου είναι ιδιαίτερα αποδοτική Η καύση του είναι καθαρή αφού παράγει ως ρύπο νερό. Το γεγονός αυτό καθιστά το υδρογόνο ως το πιο οικολογικό καύσιμο. Εφ΄όσον δε συνδυαστεί με ΑΠΕ, τότε ολόκληρη η αλυσίδα παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας δεν παράγει επιβλαβείς ρύπους. Οι τρόποι παραγωγής του είναι πολλοί, αφού συνδυάζεται με όλες τις χρησιμοποιούμενες πηγές ενέργειας. Αρα η χρήση του υδρογόνου δίνει σε κάθε χώρα τη δυνατότητα να παράγει ενέργεια ανάλογα με τους πόρους που διαθέτει. Συνέπεια της ποικιλίας των τρόπων παραγωγής του υδρογόνου είναι και η ασφάλεια που προσδίδει σε ενδεχόμενες αλλαγές στην αγορά ενέργειας.
H μετάβαση σε μία οικονομία υδρογόνου αναμένεται να αλλάξει κατά θεμελιώδη τρόπο τις οικονομικές ισορροπίες σε παγκόσμια κλίμακα, απαιτώντας νέες συνεργασίες και συνεταιρισμούς μεταξύ κυβερνήσεων, εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην βιομηχανία των μεταφορών και περιβαλλοντικών οργανώσεων. 52 Ε&Τ δραστηριότητες/ Κατευθύνσεις Το υδρογόνο αποτελεί σήμερα ερευνητική προτεραιότητα του ενεργειακού τομέα με σκοπό να διερευνηθεί η τεχνική και οικονομική δυνατότητα της μετάβασης στην «Οικονομία Υδρογόνου». Νέες τεχνολογίες θα απαιτηθούν για την ευρεία παραγωγή του και για την καθαρή του χρήση. Σε αυτόν τον νέο ενεργειακό κόσμο, η Ελλάδα έχει την δυνατότητα να πρωτοστατήσει, τόσο στην παραγωγή υδρογόνου - χάρις στο πλούσιο δυναμικό ΑΠΕ που διαθέτει, όσο και στην χρήση του – χάρις στην τεχνολογικό επίπεδο της χώρας το οποίο επιτρέπει την κατασκευή κυψελών καυσίμου. Στην Ελλάδα διάφορα Πανεπιστήμια και φορείς πραγματοποιούν έρευνα σχετικά με την παραγωγή και χρήση του. Το ΚΑΠΕ εξετάζει ειδικότερα την παραγωγή υδρογόνου από ΑΠΕ. Επίσης στη χώρα μας έχει συσταθεί η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ (ΕΛΕΤΥ) (2003) στοχεύοντας στην Ενημέρωση/Εκπαίδευση, Ερευνα και Ανάπτυξη Τεχνολογιών Υδρογόνου. Κατά τη διάρκεια του 1ου Εθνικού Συνεδρίου Τεχνολογιών Υδρογόνου που διεξήχθη στην Αθήνα το 2004, η Ελληνική ερευνητική κοινότητα στο χώρο του υδρογόνου, με συντονιστή το Κ.Α.Π.Ε., συμφώνησε να επικεντρώσει τις προσπάθειες της στην προετοιμασία πρότασης έργου με θέμα “τη δημιουργία Ελληνικού Νησιού Υδρογόνου” που θα υποβαλλόταν στο πλαίσιο της “Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας για Ανάπτυξη”. Το 2006 ιδρύθηκε η Ελληνική Τεχνολογική Πλατφόρμα Υδρογόνου και Κυψελών Καυσίμου (ΚΑΠΕ, 2006), μετά από πρωτοβουλία του Υπουργείου Ανάπτυξης, με στόχο την προώθηση της οικονομίας Υδρογόνου για τη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας. Στην Ελληνική Πλατφόρμα Υδρογόνου συμμετέχουν όλοι οι φορείς (ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια, βιομηχανία, ανεξάρτητες αρχές, μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί) που ασχολούνται με το υδρογόνο και τις κυψέλες καυσίμου στη χώρα.
 Η Πλατφόρμα αποτελείται από τέσσερις ομάδες εργασίας: Παραγωγή, Αποθήκευση και Διανομή, Εφαρμογές και Κοινωνικο-οικονομικά θέματα του Η2. Το πρώτο παραδοτέο της Πλατφόρμας ήταν ο Ελληνικός Οδικός Χάρτης για το Υδρογόνο και τις Κυψέλες Καυσίμου (ΚΑΠΕ, 2007). Το ΕΚΕΤΑ/ Ινστιτούτο Τεχνικής Χημικών Διεργασιών έχει να επιδείξει σημαντικά τεχνολογικά επιτεύγματα στον τομέα της Ενέργειας:
 -Νέα μέθοδος παραγωγής υδρογόνου με ανάπτυξη μονολιθικού αντιδραστήρα από τη διάσπαση νερού με τη χρήση ηλιακής ενέργειας (1ο βραβείο Global 100 Eco - Tech Award στην EΧΡΟ 2005 στην Aichi της Ιαπωνίας) -Παραγωγή ντίζελ από βιομάζα
 -Παραγωγή υδρογόνου από την αποσύνθεση του προπανίου σε ηλεκτροχημικό αντιδραστήρα αγωγού πρωτονίων με ηλεκτροχημική μέθοδο παραγωγής υδρογόνου για κυψελίδες καυσίμων
 -Καθαρές τεχνολογίες καύσης λιγνίτη και βελτιστοποίηση της ενεργειακής αξιοποίησης του άνθρακα για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας
-Μικτή καύση βιομάζας ή/και απορριμμάτων με άνθρακα σε συστήματα καύσεως